Historia Gimnastyki

			zdjęcia:  Sokół 1927-1932

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” we Lwowie, zwane później „Sokołem Macierzą”, przez okres 17 lat działało jako jedyne na ziemiach polskich. Jako pierwsze poza Lwowem, zawiązały się w 1884 r. gniazda – filie w Tarnowie i Stanisławowie. Rok następny wzbogacił sokolstwo o cztery nowe, ważne placówki: w Przemyślu, Krakowie, Kołomyi i Tarnopolu. Szczególnie ważne okazało się powstanie silnej organizacji sokolej w Krakowie, która zaczęła aktywnie oddziaływać na powstawanie nowych gniazd w Galicji Zachodniej. Od chwili powstania, w roku 1885, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Krakowie odgrywało wielką rolę w całym ruchu sokolim i było, obok Lwowa, najsilniejszym ośrodkiem sokolim w Galicji.

Bezpośrednim impulsem do jego założenia stała się nader liczna wycieczka sokołów z Czech i ze Lwowa, goszcząca w Krakowie w połowie sierpnia 1884 r. Postawa jej uczestników, jednolicie umundurowanych i zdyscyplinowanych, dla wielu krakowian okazała się dostatecznie przekonywującym „dowodem korzyści, jakie osiąga się z gimnastycznych stowarzyszeń”. Stąd też myśl powołania „Sokoła” w Krakowie, która zrodziła się w gronie najbardziej postępowych studentów UJ, uzyskała poparcie grupy liczących się osobistości spośród inteligencji i bogatego mieszczaństwa, czemu towarzyszyła namiętna dyskusja prowadzona na łamach lokalnej prasy.

Już w miesiąc po ich wyjeździe, 21 września, z inicjatywy Teodora Riedla i dra Alfreda Opalińskiego, odbyło się w sali Rady Miejskiej zebranie chętnych do założenia towarzystwa gimnastycznego Krakowie. w czasie owego zebrania wybrano czternastoosobowy komitet, na czele ze znanym komediopisarzem i prozaikiem Michałem Bałuckim, mający ułożyć statut i wystąpić o jego zatwierdzenie. Krakowski „Sokół” powstawał jako towarzystwo niezależne od Lwowa, co podkreślano nawet różnicą w mundurze, wprowadzając jako jego element czapkę krakowską z pawim piórem. 23 lutego 1885 r. namiestnictwo zatwierdziło statut i dopiero wówczas można było zwołać zebranie założycielskie, które odbyło się 17 maja. Michał Bałucki poinformował zebranych, że do Towarzystwa przystąpiło już 250 osób, a następnie wybrano władze. Prezesem Towarzystwa został Michał Bałucki, wiceprezesem dr Stanisław Abłamowicz, a w skład Wydziału weszli dodatkowo: dr Lew Barański, Kazimierz Bartoszewicz, Mieczysław Białkowski, Alfons Borkowski, Mieczysław Głuchowski, Michał Gołąb, Jan Kozmiński, Jan Kwiatkowski (skarbnik), Emanuel Mirtenbaum, dr Alfred Opaliński, Tadeusz Romanowicz, Ferdynand Weigel i Andrzej Zarzycki (sekretarz).

Pierwszym problemem, przed jakim stanął „Sokół” w Krakowie, było znalezienie miejsca do ćwiczeń. Początkowo, z braku innych możliwości, urządzono boisko do ćwiczeń gimnastycznych w udostępnionym bezpłatnie przez Jana Kwiatkowskiego i Juliusza Przeworskiego ogrodzie położonym przy ówczesnym placu Latarnia (w pobliżu kościoła i klasztoru OO. Kapucynów). Ćwiczono tam, pod kierunkiem Kazimierza Homińskiego i Aleksandra Gędłka, od lipca 1885 do późnej jesieni tego roku. Równocześnie Wydział poszukiwał budynku, w którym dałoby się urządzić salę gimnastyczną. Przy braku jakichkolwiek możliwości znalezienia odpowiedniego gmachu skorzystano z propozycji właścicieli browaru przy ul. Lubicz, Hugona i Alfreda Johnów. Udostępnili oni Towarzystwu obszerną szopę znajdującą się na terenach browaru, którą następnie przebudowano, przystosowując ją do funkcji sali gimnastycznej. Do tej sali przeniesiono przyrządy, które stanowiły wcześniej wyposażenie boiska gimnastycznego i odbywano tu ćwiczenia gimnastyczne od zimy 1885 do maja 1889 roku. w zajęciach, które kończyły się corocznie publicznymi popisami, uczestniczyli członkowie i członkinie „Sokoła”.

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Krakowie już w pierwszym roku swego istnienia liczyło 426 członków, w tym 95 ćwiczących. Uruchomiono również kursy dla uczniów szkół ludowych i średnich. W sprawozdaniu z pierwszego roku działalności krakowskiego „Sokoła” wspomniano, że „Myślą dobra publicznego przejęci, przekonani silnie o wysokim narodowym i społecznym znaczeniu instytucji, ufamy, że członkowie wytrwają pod sztandarem Sokoła w bratniej zgodzie i jedności”. w 1886 r. wybrano nowego przewodniczącego spoza grona Wydziału. Został nim prezes Krakowskiej Izby Adwokackiej - dr Wawrzyniec Styczeń. w grudniu 1886 r. nadzór nad ćwiczeniami gimnastycznymi objął na miesiąc, specjalnie przybyły ze Lwowa, Antoni Durski. Zaaprobował on w pełni program ćwiczeń przyjęty w Krakowie, a Wydział zgodnie z jego sugestią mianował nowym naczelnikiem (kierującym ćwiczeniami gimnastycznymi) studenta medycyny Teofila Tyszeckiego. w październiku 1888 r. Rada Miejska przekazała bezpłatnie „Sokołowi” działkę przy ul. Wolskiej (dziś J. Piłsudskiego). Prace budowlane rozpoczęto od przeniesienia prowizorycznego budynku „Sokoła” z ul. Lubicz na uzyskany plac. Komitet budowlany w składzie: Wawrzyniec Styczeń, Karol Szurek, Teodor Gajdzicz, Karol Knaus, Józef Niedźwiecki, Janusz Niedziałkowski, Jan Kwiatkowski, Leopold Reich, Jacek Matusiński, Wandali Beringer i Teofi l Tyszecki, zaaprobował plany budynku (sporządzone przez K. Knausa), w którym m. in. mieścić się miała sala gimnastyczna. Zgromadzone środki fi nansowe pozwoliły w maju 1889 r. rozpocząć budowę. Prace wykonywane przez firmę Jana Meyera przebiegały bardzo sprawnie i 18 listopada 1889 r. budynek został uroczyście oddany do użytku. w lecie 1890 r. wykończono go ostatecznie, ozdabiając między innymi salę gimnastyczną malowidłami wykonanymi przez Antoniego Tucha oraz hasłami obrazującymi ideały sokole: „Ze słabością łamać uczmy się za młodu; Razem młodzi przyjaciele – we wspólnym szczęściu wszystkich cele; Wspólna moc zdoła nas tylko ocalić; Odwaga, siła, wytrwałość, równość, męstwo, dzielność, karność, sokoli lot”.

Gmach był usytuowany przy ówczesnych granicach miasta, koło Błoń i szerokich, niezabudowanych terenów, co ułatwiało prowadzenie ćwiczeń na świeżym powietrzu. Nowy budynek pozwolił zintensyfikować ćwiczenia gimnastyczne. Liczba członków wzrasta do 1074 (1891 r.), w 1897 r. spada do 750, od tego roku wzrasta znowu i dochodzi do liczby 1290 (1909 r.). Liczba ćwiczących panów i pań od 95 w roku 1885 stale wzrasta i dochodzi do 719 w roku zlotu grunwaldzkiego (1910). Liczba uczniów i uczennic w roku 1885 wynosiła 220, a w roku 1909 dochodzi do 1286, zaś w 1913 r. ćwiczyło 1180 osób.

Z powodu takiej intensyfikacji działań nowo wybudowany budynek szybko okazał się niewystarczający dla ćwiczących. Dlatego też na przełomie roku 1894 i 1995 postanowiono go powiększyć według planów krakowskiego architekta druha Teodora Talowskiego. Zamiast dwóch dużych szatni uzyskano, usytuowaną na pierwszym piętrze, salę gimnastyczną o wymiarach 22 x 10 m.

Obok ćwiczeń fizycznych organizowano w „Sokole” wieczornice, głównie dla starszego pokolenia. Program każdej wieczornicy był starannie przygotowywany i łączył części oficjalne – przemówienia, śpiewy, deklamacje – z częścią rozrywkową: dobry bufet, dowcipy, a od roku 1897 występy orkiestry smyczkowej pod batutą druha Urygi, wkrótce potem również orkiestry dętej. w 1898 r. urządzono czytelnię i bibliotekę dla członków, a na boisku ślizgawkę. w tymże roku powstaje strzelnica, dzięki czemu w roku 1908 wprowadzono dla członków obowiązkowe ćwiczenia w strzelaniu. Organizowano uroczystości narodowe, czczono rocznice powstań, szczególnie dni kościuszkowskie, a poza tym urządzano tradycyjne andrzejki czy opłatki, na które zapraszano znanych w Krakowie ludzi, także spoza „Sokoła”. Bywali na tych spotkaniach radni miejscy, posłowie, duchowieństwo i weterani powstania styczniowego.

W roku 1894 T. Tyszeckiego zastąpił na stanowisku naczelnika Szczęsny Ruciński, z zawodu aptekarz, który sprawom sokołów poświęcił całe życie. w 1896 r. nastąpiła również zmiana prezesa Towarzystwa. W. Stycznia zastąpił Władysław Turski - inżynier, członek rady miejskiej i bliski współpracownik prezydenta miasta Juliusza Lea, który pełnił ją do wybuchu i wojny światowej.

Obok gimnastyki uprawiano w Towarzystwie cały szereg dyscyplin sportowych. Zaliczyć do nich należy wioślarstwo, jazdę konną, kolarstwo, szermierkę, turystykę, strzelectwo, zapasy, atletykę, lekką atletykę, pływanie i łyżwiarstwo.

W grudniu 1886 r. z inicjatywy Jana Mądrzykowskiego otwarto szkołę szermierki. Ćwiczyło w niej 30 osób. Zajęcia prawdopodobnie prowadził Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Kształcili się w tej dyscyplinie wówczas członkowie Towarzystwa oraz grono nauczycielskie i starsi uczniowie szkół średnich. Lekcji udzielali dr med. Józef Łuszczkiewicz i słuchacz prawa UJ Michał Łuszczkiewicz oraz Stanisław Marian Tokarski i Szczęsny Ruciński. w późniejszym okresie zajęcia prowadził fechtmistrz J. Biliński. Szkoła szermiercza „Sokoła”, a następnie Oddział Szermierczy, nie rozwinęły jednak szerszej działalności. Mała popularność szermierki w pierwszym okresie (1886-1903) wynikała z braku warunków lokalowych i finansowych, a w drugim okresie (1903-1912) chętnych odstraszały wysokie opłaty.

Oddział wioślarski powstał w 1891 r. jako odrębna jednostka organizacyjna i działał do I wojny światowej, został zorganizowany przez Józefa Rudnickiego (kupca) i Aleksandra Gędłka. Oddział zbudował własną przystań na Wiśle. Dominujące miejsce w jego działalności zajmowała turystyka wioślarska, obok której organizowano regaty wioślarskie, kontynuowano nauczanie wioślarstwa i pływania. Ulubionym zajęciem wioślarzy było pływanie do Bielan i do Tyńca. Procesem nauczania techniki wioślarstwa oraz umiejętności pływania kierował początkowo nauczyciel A. Gędłek przy pomocy sterników M. Kuszy i T. Radwańskiego, a następnie szereg instruktorów: S. Sielski, S. Rudy, J. Rudnicki, i T. Łopuszański. W 1906 r. duże zasługi w nauczaniu wioślarstwa położył S. Czerniewicz, były członek klubu wioślarskiego w Gandawie.

W roku 1892 staraniem druhów doktora Juliusza Bandrowskiego i Wilhelma Rippera powstał oddział konny kierowany przez Ferdynanda Walza i korzystający wówczas z ujeżdżalni obok klasztoru Kapucynów. Działalność oddziału konnego przypada na lata 1892-1897 i 1912-1914. Powołanie oddziału uzasadniano rodzimymi tradycjami, walecznością Polaków oraz funkcją militarną, jaką może spełniać jazda konna. Kierunek wojskowy widać wyraźnie w okresie 1912-1914, co znalazło wyraz w utworzonej w 1913 r. konnej drużynie polowej. Po latach konni sokoli mieli współtworzyć szwadron legionów i szarżować pod Rokitną. Wkład Sokołów w formowanie, w okresie i wojny światowej, jazdy polskiej był ogromny. Według danych statystycznych tylko do roku 1895 w ramach sekcji konnej „Sokoła” szkoliło się 306 jeźdźców i 102 uczniów. w pierwszym okresie funkcję nauczyciela jazdy konnej pełnił Ferdynand Walz, w drugim – Kasper Kawa, R. Mandel, R. Polec.

Oddział kolarzy powołano w kwietniu 1895 r. pod przewodnictwem dra Michała Koya. Od samego początku swego istnienia prowadził szkołę jazdy na rowerach dla panów, kobiet i dziewcząt. Na czele szkoły jazdy stał nauczyciel mianowany corocznie przez zarząd oddziału. w początkowym okresie funkcję tę pełnił J. Waszkiewicz. Obok szkoły jazdy uprawiano kolarstwo w formie wyczynowej, turystycznej i pokazowej. Pod koniec omawianego okresu wykorzystywano kolarstwo również do służby informacyjnej w ramach przygotowań wojskowych. Po udziale w jeździe rozstawnej Praga – Kraków, zorganizowanej przez kolarzy czeskich w 1899 r., urządza jazdę rozstawną Kraków – Lwów w 1900 r. Przeciętnie organizowano kilkanaście wycieczek rocznie do różnych miejscowości zagranicznych i krajowych.

Barwny rozdział w życiu sokolim stanowiły wycieczki górskie, w których przodował wspaniały taternik – Michał Kirkor. Terenem wycieczkowym były Tatry i Beskidy oraz szereg miejscowości podkrakowskich. w 1910 r. zorganizowano Oddział Turystyczny, najaktywniej działali w nim wspomniany M. Kirkor, E. Kubalski i W. Eliasz.

Towarzystwo „Sokół” odegrało ważną rolę w popularyzacji łyżwiarstwa, mimo że nie utrzymywało wyodrębnionego oddziału. Począwszy od 1898 r. organizowało rokrocznie dobrze wyposażone lodowisko. Niskie ceny biletów wstępu, wypożyczalna sprzętu na miejscu , bufet, ogrzewane szatnie oraz oświetlenie i orkiestra stanowiły dodatkowe czynniki przesądzające o powodzeniu lodowiska.

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Krakowie odegrało ogromną rolę w kształceniu instruktorów wychowania fi zycznego. w 1891 r. przeprowadzono pierwszy kurs dla nauczycielek gimnastyki, w 1894 kurs dla nauczycieli, a także wprowadzono w życie gry i zabawy oraz ćwiczenia towarzyskie, zaś w latach 1900, 1904 i 1906 dalsze kursy dla nauczycieli i nauczycielek. w późniejszym okresie organizowano coroczne kursy, na których doskonalili się zarówno instruktorzy i naczelnicy „Sokoła”, jak i nauczyciele, którzy mieli uczyć gimnastyki w szkole.

Na szczególną uwagę zasługują zloty sokolskie, gdyż były to pierwsze na ziemiach polskich w okresie zaborów, igrzyska sportowe dla szerszej publiczności. Były one nie tylko przeglądem sił fizycznych „Sokołów”, ich poziomu i osiągnięć w dziedzinie upowszechniania kultury fizycznej, ale miały przede wszystkim charakter patriotyczny. Krakowscy sokoli w liczbie 35 osób wzięli udział w i Zlocie Sokołów Słowiańskich w Pradze w 1891 r. Świetnie zaprezentowali się krakowscy szermierze rok później, na I Zlocie Sokolstwa Polskiego we Lwowie. Krakowski okręg „Sokoła” urządzał ponadto zloty w małych miasteczkach, takich jak: Skawina, Sucha, Oświęcim czy Chrzanów, a wiadomości i zawiadomienia o nich rozwozili cykliści z krakowskiego oddziału. Największy jednak zlot odbył się w Krakowie 14 – 17 lipca 1910 r. w 500 rocznicę zwycięstwa wojsk polsko-litewskich nad Krzyżakami w bitwie pod Grunwaldem. Był największą imprezą sokolstwa w Galicji. Uczestniczyło w nim 7097 Sokołów, w tym 781 osób z ziem zaboru pruskiego i rosyjskiego, z Rosji, Francji i Ameryki. Ze wszystkich zaborów przybyło 711 sokolic z oddziałów żeńskich. w zlocie uczestniczył również 70-osobowy oddział konny. w wolnych ćwiczeniach gimnastycznych, w dniu 16 lipca, brało udział 3116 sokołów, zaś 17 lipca – 3312 sokołów. Obok zawodów lekkoatletycznych odbyły się zawody pływackie, w strzelectwie, zapasach, szermierce, kolarstwie, jeździe konnej i wioślarstwie. Kierownikiem zawodów był Zygmunt Wyrobek. w czasie zlotu dokonano odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego, który ufundował Ignacy Paderewski. Po raz pierwszy publicznie zaprezentowano w „Sokole” ćwiczenia z bronią. Sokoli pokazali pozorowaną walkę na bagnety z szarżującą kawalerią. Na zakończenie zlotu odbył się pochód, w którym brało udział ponad osiem tysięcy umundurowanych „sokołów” i „sokolic”, a ogółem liczba defi lujących miała sięgać 90 tysięcy.

Dużą zasługą TG „Sokół” było roztoczenie opieki nad rodzącym się ruchem skautowym. W Krakowie bardzo aktywnie pracował Zygmunt Wyrobek. Dzięki jego staraniom powstały w 1911 r. pierwsze oddziały harcerskie. Ruch ten rozwijał się bardzo szybko. w tym samym roku istniały już trzy oddziały skupiające 225 uczniów, zaś w 1913 r. – 20 drużyn i 907 osób. Jedną z form działalności ruchu skautowego była systematyczna gimnastyka, wycieczki, ćwiczenia polowe (patrolowanie, tropienie, obozownictwo).

W 1905 r. rozpoczęto wśród „sokołów” ćwiczenia wojskowe i datę tę możemy uznać za początek samorzutnie powstających drużyn sokolich. w 1906 w krakowskim „Sokole” powołano Organizację Członków Mundurowych, która była początkiem późniejszych Stałych Drużyn Sokolich. Zjazd delegatów okręgu krakowskiego 1909 r. podjął uchwałę o ćwiczeniach z karabinami, co stało się wstępem do utworzenia polowych drużyn sokolich. Ostatecznie 10 grudnia 1912 r. na posiedzeniu Wydziału Związku zapadła decyzja o powołaniu Stałych Drużyn Sokolich. Od momentu powstania rozpoczął się proces ich rozwoju. Intensywnie rosła liczba członków w drużynach, odbywano ćwiczenia polowe, zakupywano broń i mundury. Sprawdzianem nabytych umiejętności były zloty doraźne, połączone z ćwiczeniami polowymi. Manifestacją sprawności organizacyjnej, patriotyzmu był zlot z okazji setnej rocznicy śmierci księcia Józefa Poniatowskiego, który odbył się 18 – 19 października 1913 r. w Krakowie. w ćwiczeniach polowych pod Kobierzynem wzięły udział Drużyny Sokole, Drużyny Bartoszowe, Drużyny Podhalańskie i skauci. Jako oddział wywiadowczy wystąpili cykliści „Sokoła”. Po skończonych ćwiczeniach odbył się uroczysty pochód na Wawel z  udziałem krakowskiego „Strzelca” i Polskich Drużyn Strzeleckich.

Od listopada 1912 r. w Krakowie reaktywowano Oddział Konny „Sokoła”, który prowadził dwa kierunki pracy: sportowo-gimnastyczny i przysposobienia wojskowego. Ćwiczono na błoniach i w ujeżdżalni. w ramach oddziału, z końcem 1913 r., powołano Stałą Drużynę Polową Konną. Celem tej drużyny było wyrobienie cech wojskowych oraz nabycie wykształcenia czysto militarnego. w zakres programu wchodziły: ćwiczenia musztry, strzelanie, wykłady i udział z oddziałami pieszymi w ćwiczeniach polowych. Oprócz oddziałów konnych wprowadzono również szkolenie narciarskie. w tym celu zorganizowano w grudniu 1913 r. w Zakopanem, wspólnie z Tatrzańskim Towarzystwem Narciarskim, kurs narciarski dla Stałych Drużyn Sokolich.

Wybuch i wojny światowej spowodował, że część członków drużyn sokolich wstąpiła do legionów i wzięła udział w walkach niepodległość Polski. Sokoli z okręgu krakowskiego wstąpili do Legionu Zachodniego w liczbie 988 druhów, z czego sformułowano 2-gi batalion II pułku. Komendę nad tym batalionem przydzielono S. Rucińskiemu. Pułk ten, wchodząc w skład II brygady, wyruszył z nią na front karpacki 30 września 1914 r. z Oddziału Konnego Sokoła Krakowskiego (30 jeźdźców) utworzono 2-gi szwadron ułanów.

Najbardziej spektakularnym czynem bojowym była zwycięska szarża 2-go szwadronu 2 pułku ułanów pod dowództwem rotmistrza Zbigniewa Dunin-Wąsowicza pod Rokitną 13 czerwca 1915 r.

Po odzyskaniu niepodległości i zjednoczeniu Sokolstwa Polskiego władze państwowe nie uważały „Sokoła” jako organizacji kształtującej rozwój wychowania fizycznego. Wobec tych przemian w krakowskim „Sokole” powstają sekcje sportowe; strzelecka, tenisa, lekkiej atletyki, piłki nożnej, gier i zabaw, hokejowo–łyżwiarska, kajakowa. Wiodącą dyscypliną sportową była gimnastyka, w której odnoszono największe sukcesy. Najlepszą zawodniczką była Janina Skirlińska, mistrzyni Polski w latach 1933, 1935, 1937 i 1938 w wieloboju, brązowa medalistka mistrzostw świata w wieloboju i srebrna medalistka w ćwiczeniach na równoważni w Budapeszcie (1934 r.). Na mistrzostwach świata w 1938 r. w Pradze zajmuje 4 miejsce w wieloboju. Czołową gimnastyczką była też Irena Mikulska, czwarta zawodniczka w zawodach o Pierwszeństwo (odpowiednik mistrzostw Polski) w 1933 r. i 23 zawodniczka mistrzostw świata w wieloboju mistrzostw świata w 1934 r. Wśród mężczyzn - Tadeusz Daniel w zawodach eliminacyjnych przed Igrzyskami Olimpijskimi w Amsterdamie (1928) zdobył drugie miejsce i reprezentował Polskę w pokazie narodów na tejże olimpiadzie. Był najlepszym gimnastykiem w Polsce w 1931 r. Czołowym zawodnikiem w skali kraju był również Jerzy Lewicki.

Krakowskiemu „Sokołowi” w latach międzywojennych prezesowali: Władysław Turski (do końca 1919 r.), dr Stanisław Rowiński (1919–1932), dr Karol Bunsch. Za prezesury tego ostatniego reaktywowano oddział konny, utworzono sekcję łuczniczą, zbudowano korty tenisowe. w roku 1935 obchodzono jubileusz 50-lecia powstania krakowskiego „Sokoła” uczczony Zlotem Dzielnicowym w dniach 27 – 30 czerwca. w trakcie zlotu odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci poległych Sokołów w czasie i wojny światowej. Została ona usunięta w 1940 roku przez okupanta niemieckiego. 14 grudnia 1937 r. zorganizowano w krakowskiej sokolni obrady Sokolstwa Słowiańskiego. Aktywny udział krakowscy Sokoli wzięli w Zlocie Dzielnicy Małopolskiej we Lwowie w dniach 28–29 maja 1939 r., zaś 6 sierpnia w rocznicę wymarszu i Kadrowej zorganizowali patriotyczną manifestację.

Wybuch II wojny światowej przerwał działalność krakowskiego „Sokoła”. Po zakończeniu okupacji niemieckiej podjęto działania zmierzające do reaktywowania organizacji. Na ogólnopolskim zjeździe sokolstwa polskiego w Krakowie w dniu 9 września postanowiono założyć w Krakowie Tymczasowy Zarząd Związku jako kontynuację zniszczonego Centralnego Związku w Warszawie, powołując na jego prezesa Edwarda Kubalskiego. w krakowskim „Sokole” po rezygnacji Karola Bunscha wybrano prezesem dra Bolesława Rozmarynowicza. Nowy Zarząd przystąpił do remontu zniszczonego budynku sokolni i organizacji życia sportowego. Utworzone zostały sekcje: gimnastyki sportowej, piłki ręcznej, wioślarskiej, szermierczej, tenisa ziemnego, hokeja i łucznictwa. Powojenny żywot organizacji był krótki. 31 lipca 1947 r. przedstawiciele Urzędu Bezpieczeństwa opieczętowali budynek, odebrali dokumenty, pieczątki, dowód rejestracji i zezwolenie na działalność sportową. „Sokół” został rozwiązany 3 lipca 1948 roku decyzją Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie.

W latach 1956–57 i 1981–83 podejmowano próby reaktywowania krakowskiego „Sokoła”. Udało się to dopiero w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3-go maja 1989 r. na zebraniu załozycielskim wybrano tymczasowy zarząd Towarzystwa w składzie: prezes – Konrad Firlej, członkowie – Antoni Łopata, Andrzej Pawłowski, Jerzy Ziemisławski, Jerzy Zintel i Józef Grabowski. 5 lipca 1989 r. Sąd Wojewódzki w Krakowie wydał postanowienie o wpisaniu do rejestru stowarzyszenie pod nazwą: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Krakowie, przy czym terenem działania Towarzystwa objęty został obszar całej Polski.

Czesław Michalski